Iako je Malta udaljena više od 1.000 kilometara od Srbije, postojale su brojne veze koje su tokom istorije zbližile ove dve zemlje. U ovom tekstu ćemo se osvrnuti na nekoliko značajnih aspekata koje povezuju Srbiju i Maltu.
Jedan od najvažnijih simbola srpsko-malteske veze je spomenik sećanja na brodolom srpskih vojnika iz 1918. godine, koji je otkriven u Marsaskali. Ovaj spomenik je podignut kao znak zahvalnosti lokalnog stanovništva za hrabrost malteških ribara koji su pritekli u pomoć srpskim vojnicima nakon što je nemačka podmornica napala francuski brod „Polinezija“. Na brodu se nalazilo 500 srpskih kadeta koji su putovali ka Solunskom frontu. Među spašenim vojnicima bila je i legendarna Milunka Savić. Olupina broda „Polinezija“ je danas popularna destinacija za ljubitelje ronjenja.
Drugi značajan aspekt je Srpska pravoslavna crkva na Malti, koja nosi ime Sv. Apostala Pavla i Sv. Nikole. 2021. godine, zahvaljujući Malteškoj kuriji, potpisan je ugovor o korišćenju Crkve Bogorodice žalosti u Birzebudži na 25 godina. Crkva je renovirana uz pomoć Srba koji žive na Malti, a sveštenik Risto Gorančić okuplja vernike iz različitih pravoslavnih tradicija, uključujući Ruse, Rumune i Makedonce.
Osim crkvenih veza, postoji i Srpska dopunska škola Sv. Jelena Anžujska, koja je od školske 2022/23. godine postala deo sistema dopunskih škola pod okriljem Ministarstva prosvete Srbije. Na tri lokacije nastavu pohađa više od 200 srpskih mališana, što ukazuje na značaj obrazovanja i očuvanja srpske kulture na Malti.
U okviru kulturnih veza, od 2024. godine, svake godine se na Malti okupljaju srpski pisci i književnici iz Srbije i dijaspore putem organizacije umetničke grupe ARTE. Ova okupljanja služe za predstavljanje novih knjiga i upoznavanje sa životom srpske zajednice na Malti, a rezultiraju i zbornikom dela nastalih tokom književnog skupa.
Malteška srpska zajednica igra ključnu ulogu u jačanju veza između srpskog i malteškog naroda, organizujući različite kulturne, ekonomske i socijalne aktivnosti. Ova organizacija postoji više od 20 godina i predstavlja uspešan model saradnje i razumevanja između dva naroda.
Takođe, istorijske veze između Srbije i Malte datiraju još iz vremena Drugog svetskog rata, kada je princ Pavle Karađorđević boravio na Malti u izgnanstvu. Kralj Petar II Karađorđević imao je važnu ulogu u obnovi aktivnosti Ruskog Velikog priorata na Malti, pomažući u osnivanju novih kancelarija za potrebe reda, a 1964. godine učestvovao je u obnovi sedišta reda.
Jedan od najpoznatijih junaka malteške istorije je Petar Želalić, poreklom iz Boke, koji je postao vitez Malteškog reda zahvaljujući svojoj hrabrosti. Nakon što je oslobodio brod iz zarobljeništva, sagradio je crkvu Sv. Nikole na Malti, gde je i sahranjen.
Na kraju, posebnu pažnju zaslužuje ikona Presveta Bogorodica Filermosa, koja se čuva u Plavoj kapeli u Crnoj Gori. Ova ikona, koju je naslikao Sveti Apostol Luka, ima bogatu istoriju povezanosti sa Malteškim vitezovima i bila je poklon ruskog cara Srbiji tokom turbulentnih vremena.
U svetlu svih ovih veza, jasno je da Srbija i Malta dele bogatu istoriju i kulturu, koja se ogleda u različitim aspektima života, od religije do obrazovanja i umetnosti. Ove veze nastavljaju da jačaju, obogaćujući i srpsku i maltešku zajednicu.
